Mahkeme Yeri Değiştirme (Yargı Yeri Değişikliği) Nasıl Yapılır?
Bir davada, başlangıçta yetkili görülen mahkemenin değiştirilmesi — yani “mahkeme yeri değişikliği” ya da “yargı yeri belirlenmesi” — mümkündür. Bu yazıda süreci, hukuki dayanaklarını ve akademik tartışmaları sade bir dille ele alacağız.
Neden Mahkeme Yeri Değiştirilmeye İhtiyaç Duyulur?
Çoğu zaman dava taraflarının ikametgahı, dava konusu olayın gerçekleştiği yer, tarafların konumu veya dava konusunun niteliği nedeniyle dava başlatılırken bir mahkeme yetkili sayılır. Ancak zamanla çeşitli nedenlerle bu yetkinin değişmesi gerekebilir:
– Başlangıçta yanlış yetkiye dayanarak dava açılmış olması,
– Davalının yerleşim yeri değişikliği,
– Görevli/yer yetkisinde belirsizlik ya da ihtilaf doğması,
– Birden fazla mahkemenin yetkili sayıldığı durumlarda hangisinin göreve başlaması gerektiğinin net olmaması.
İşte bu gibi durumlarda yargı yeri değişikliği gündeme gelir.
Hukuki Temel: Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) ve Yetki Kuralları
UYUŞMAZLIK olduğunda ya da yetki konusunda tereddüt doğduğunda devreye giren düzenleme, HMK’dır. Özellikle
– HMK Madde 21, görevli ve yetkili mahkeme konusunda belirsizlik ya da anlaşmazlık oluştuğunda yargı yeri belirlenmesini öngörür. ([Minval Hukuk][1])
– Bir dava ehliyetli mahkemede değilse — örneğin dava başlangıcında tarafın yerleşim yeri esas alınıp sonradan değişiklik olmuşsa — bu durumda da yetki değişebilir. ([Avukat Baran Doğan][2])
Genel kural olarak, davalının “yerleşim yeri mahkemesi” genel yetkili mahkemedir. ([Avukat Baran Doğan][2])
Ancak eğer tarafın yerleşim yeri Türkiye’de değilse, ya da yerleşim yeri bilinmiyorsa, davaya bakacak mahkeme ayrı kurallara göre belirlenir. ([Minval Hukuk][3])
Mahkeme Yeri Değişikliği (Yargı Yeri Belirlenmesi) Nasıl Talep Edilir?
– Taraflardan biri — genellikle dava tarafı — ya da tarafların yetkili temsilcisi, “yargı yeri belirlenmesi” talebiyle üst mahkemeye dilekçe verir. Bu dilekçe doğrudan üst mahkemeye olabileceği gibi, mevcut mahkemeye sunulup üst mahkemeye iletilmesi de mümkündür. ([Adana Avukat Saim İncekaş][4])
– Üst mahkeme (ilk derece davalarda genellikle ilgili Bölge Adliye Mahkemesi; daha üst düzey olursa Yargıtay) bu talebi ve mevcut dosyayı inceleyerek karar verir. İnceleme genellikle dosya üzerinden yapılır, ancak gerekirse duruşmalı da olabilir. ([Adana Avukat Saim İncekaş][4])
– Karar, “yargı yeri değiştirildi” şeklinde olursa, dava dosyası yeni belirlenen mahkemeye gönderilir ve dava süreci orada devam eder. ([Adana Avukat Saim İncekaş][4])
– Bu karara karşı kanun yoluna başvurulamaz; karar kesin ve bağlayıcıdır. ([Adana Avukat Saim İncekaş][4])
Tarihsel Arka Plan ve Gelişim
Türkiye’de modern yargı düzeninin temelleri kurulurken, dava yetkisinin net belirlenmesi büyük sorunlardan biriydi. Geçmişte mahkeme yetkisi ya yerel geleneklere ya da adliye yakınlığına göre belirlenebiliyordu; bu da adli güvenliği zedeleyebiliyordu.
Zaman içinde, hukuki düzenlemelerle “yetkili mahkeme” kavramı somutlaştırıldı. Özellikle yerleşim yeri, olay yeri ve dava konusuna göre yetkili mahkeme saptanması, hem taraflar için hem de yargı sistemi için netlik sağladı.
Günümüzde ise bu düzenlemeler çerçevesinde, hukuki tutarsızlıklar nedeniyle yargı yeri değişikliği içtihatlara konu olmakta; zorunlu hallerde de üst mahkemeler bu talepleri değerlendirerek adalet mekanizmasının sağlıklı işlemesini hedeflemektedir.
Günümüzde Akademik ve Hukuki Tartışmalar
– Akademik çevrelerde, yargı yeri değişikliği taleplerinin artırılması ile “yargı güvenliği” ve “yargı süresinin uzaması” riski tartışılıyor. Bazıları, sık yer değişikliklerinin dava dosyalarının akışını geciktirebileceğini öne sürüyor.
– Diğer yandan, davalı taraf lehine işleyen sistemde, tüm davaların yerleşim yeri mahkemesinde görülmesi kuralının mutlaklığı konusunda görüş ayrılıkları var. Özellikle “olayın meydana geldiği yer mahkemesi” ile “tarafın yerleşim yeri mahkemesi” arasındaki denge akademik olarak tartışılıyor.
– Ayrıca, dijitalleşme ve nüfus kayıt sistemlerinin gelişmesiyle birlikte, adres değişikliklerinin elektronik sistem üzerinden bildirilmesi — dolayısıyla yetkili mahkeme belirlemesinin düzeltilmesi — imkanları artıyor. Bu da eski uygulamaların yeniden değerlendirilmesine neden oluyor.
Sonuç: Ne Zaman ve Nasıl Mahkeme Yeri Değiştirilir?
Eğer davada yetki hatası varsa, taraf değişikliği ya da yerleşim yeri değişikliği söz konusu olduysa, ya da dava konusu olayın niteliği nedeniyle farklı bir mahkeme daha uygun görünüyorsa, yargı yeri değişikliği talep edilebilir. Bu talep, üst mahkemeye yazılı dilekçe ile yapılmalı; üst mahkeme inceleyip karar vermelidir. Böylece dava, hukuka uygun ve yetkili mahkemede görülmüş olur.
Mahkeme yeri değiştirme talebi, hem tarafların adil yargılanma hakkı hem de yargı sisteminin işleyişi bakımından önemli bir hukuki mekanizmadır. Bu mekanizmayı doğru kullanmak, hak kaybının önüne geçer ve adaletin sağlıklı işlemesini destekler.
[1]: “Hmk Madde 21 Yargı Yeri Belirlenmesini Gerektiren Sebepler”
[2]: “HMK Madde 6 Genel Yetkili Mahkeme – Avukat Baran Doğan”
[3]: “Hmk Madde 9 Türkiye’de Yerleşim Yerinin Bulunmaması Hâlinde Yetki”
[4]: “Davaya Hangi Mahkemede Bakılacağına(Yargı Yerine) Nasıl ve Kim Karar …”